افیولیت به مجموعه ای از سنگ های مافیک واولترامافیک گفته می شودکه ممکن است منظم یا لایه لایه باشند ویا در اثر تنش های زمین ساختی بایکدیگر مخلوط شده باشند.به افیولیت؛ کمپلکس افیولیتیٍٍٍ ، سری افیولیتی، آمیزه افیولیتی وسر انجام آمیزه رنگین گفته شده که از میان آن ها واژه آمی اسکارن هاى واقعى از واکنش بین محلول هاى ماگمایى یا گرمابى در حرارت بالا با سنگهاى کربناته بوجود مى آیند ونوع کانیهاى تشکیل شده در آنها بستگى دارد به:

      ●   ترکیب شیمیایى و کانى شناختى سنگ کربناته

      ●   ترکیب شیمیایى محلول هاى ماگمایى یا گرمابى

      ●   درجه حرارت محلولها وعمق آنها

از سوى دیگر گسترش زون اسکارنى ناشى از واکنش فوق بستگى به حجم محلولها، تخلخل مفید،میزان خرد شدگى ودرزه شدگى، و واکنش پذیرى سنگ کربناته دارد.

در مقابل اسکارن هاى واقعى، اسکارنوئیدها (هورنفلس هاى کالک سیلیکاته) وجود دارد که در شرایط دگرگونى ناحیه ویا همبرى،بدون اضافه شدن محلول هاى ماگمایى یا گرمابى وتحت تاثیر حرارت توده هاى نفوذى یا حرارتى ناشى از دگرگونى ناحیه اى بوجود مى آیند. اسکارنوئیدها در مقایسه با اسکارن هاى واقعى ریزدانه تر هستند وتغییرات کانى شناختى آنها بسیار کمى مى باشد.بى شک نمایانگر کانسارهایى از نوع اسکارن است که در آن کانسارهاى Cu-Mo در مجاورت توده نفوذى مونزونیتى، کانسارهاىPb-Zn,Cu با فاصله از توده نفوذى ودر امتداد گسل هاى قطع کننده سنگ کربناته وبالاخره رگه هاى طلا ونقره در امتداد رگچه ها وشکافها خیلى دورتر از توده نفوذى قرار گرفته اند.

بنابراین اسکارن هامهمترین منبع تنگستن ومس،آهن ومولیبدن،سرب- روى ومقدار جزئى کبالت، طلا،نقره ،بیسموت، قلع،بریلیوم وکانیهاى صنعتى ،گرافیت ،آسبست ولاستونیت،فلوگوپیت،تالک ،منیزیت، گارنت وفلوئوریت مى باشد.

 

◄   اسکارن هاى زون فرو رانش حاشیه قاره ها:

      +   اسکارن هاى تنگستن

این اسکارن ها در عمق 5-15 کیلومترى در مجاورت توده هاى گرانودیوریتى تا کوارتز مونزونیتى تشکیل مى گردند ودر دوران هاى اول ودوم زمین شناسى شناخته شده اند. نظیر کانسارهاى تنگستن تاسمانیا(استرالیا) وکالیفرنیاى آمریکا.

در این اسکارن ها دو مرحله کانى سازى وجود دارد:

– مرحله تشکیل کالک سیلیکات هاى بدون آب

– مرحله تشکیل سیلیکاتهاى آبدار ،که در آن محلولهاى ماگمایى موجود دگرسانى کالک سیلیکاتها و در نتیجه سیلیکاتهاى آبدار بوجود مى آید. کانى سازى مس در این مرحله صورت مى گیرد

 

      +   اسکارن هاى مس پورفیرى

این اسکارن ها در مجاورت توده هاى نفوذى کالکو آلکالن با سنگهاى کربناته تشکیل شده اند وتوده هاى نفوذى عمدتاً از نوع گرانودیوریت تا مونزونیت بوده من تبلور در عمق کم،داراى بافت پورفیرى نیز هستند.وجود برش هاى نفوذى،دایکهاى متعدد ،درز وشکاف ها ،دلیل بر وجود فشار بالاى ماگماى این سنگها در هنگام نفوذ است.اسکارن هاى مس پورفیرى عمدتاً از نوع کلسیک وبه ندرت منیزیم دار مى باشند وکانیهاى اصلى را آندارادیت Ca3Fe2(Sio4)3 ودیوپسید CaMg(sio3)2 تشکیل مى دهد.  در اسکارن پورفیرىCarr fork آمریکا (Alikinson etal 1978) سه مرحله کانى سازى به شرح زیر تشخیص داده است

 

– مرحله اول: این مرحله در دمای400-500 ، با نفوذ محلول هاى ماگمایى در سنگ کربناته وماسه سنگها موجب تشکیل دیوپسید ،ولاستونیت،کوارتز،کلسیت، آندرادیت ومقدار جزئى پیریت وکالکوپیریت گردیده است.

 

– مرحله دوم:  نقش اساسى در تشکیل ذخیره مس داشته وموجب دگرسان شدن کالک سیلیکاتهاى مرحله اول شده است. حدود 3/2 کانى سازى در این مرحله صورت گرفته است.

در اسکارن هاى مس پورفیرى ،چون معدنCarr Fork زون بندى منظمى دیده مى شود ومس در زون غنى از گارنت (آندرادیت واقع گردیده است.

      +   اسکارن هاى آهن نوع منیزیم دار

محلول هاى ماگمایى غنى از آهن از ماگماى گرانودیوریتى-کوارتز مونزونیتى منشاء گرفته،ضمن نفوذ در سنگ هاى دو لومیتى ،منجر به تشکیل اسکارن آهن منیزیم دار مى شود. بر خلاف اسکارن آهن نوع کلسیک ،زون اندواسکارن در این گروه تشکیل نمى شود..زیرا میزان منیزیم محلول هاى ماگمایى(گرانودیوریت،کوارتز مونزونیت)پائین است در عوض میزان آهن آنها بالاست.وقتى سنگ میزبان از منیزیم غنى باشد، محلول ها گرایش دارند که آهن خود را بداخل سنگ دولومیتى غنى از منیزیم تخلیه نمایند یعنى آهن وارد شبکه گارنت وپیروکسن شده وذخیره مگنتیت تشکیل مى شود.

توالى کانى سازى از توده نفوذى بطرف خارج شامل دیوپسید،اسپینل،فورستریت،کلسیت است که در مرحله بعدى دگرسانى به تالک ،سرپانتین وفلوگوپیت تبدیل مى گردند.

 

◄   اسکارن هاى زون فرو رانش جزایر قوسى:

      +   اسکارن هاى آهن جزایر قوسى

این نوع اسکارن هاى آهن از نوع کلسیک هستند واز محلول هاى غنى از آهن ماگماهاى گابرویى-دیوریتى منشاء‌گرفته اند.نفوذ این محلول ها در سنگ هاى آهکى منجر به تشکیل اسکارن آهن نوع کلسیک مى شوند. در این نوع اسکارن ،زون اندو اسکارن گسترده و وسیع است ودرآن پدیده سدیم متاسماتیزم به میزان قابل توجهى صورت گرفته است.

زون اندواسکارن حاوى کانیهاى اپیدوت،آلبیت،اسکاپولیت وپیروکسن است وزون اگزو اسکارن حاوى کانیهاى آندرادیت-گروسولاریت غنى از آهن،هدرتبرژیت-دیوپسید واپیدوت است.

دگرسانى کالک سیلیکاتهاى فوق موجب تشکیل آکتینولیت،کلریت ،کلسیت وکوارتز گردیده است.ذخیره آهن در زون گارنت-پیروکسن وبخشى از آن در اندواسکارن متمرکز شده است. معادن مهم این نوع اسکارن در کشورهاى شوروى ،کوبا،فیلیپین وژاپن واقع شده اند.

 

      +   اسکارن هاى سرب و روى

اسکارن هاى سرب و روى در زون فرورانش جزایر قوسى، حاشیه قاره ها وتصادم قاره ها تشکیل گردیده اند. این اسکارن ها اکثراً در بالاى ذخایر مس پورفیرى،مولیبدن پورفیرى ویا قلع پورفیرى در سنگهاى کربناته تشکیل شده اند. پایدارى کمپلکس هاى سرب و روى بیشتر از کمپلکس هاى مس ،مولیبدن و قلع در محلول ماگمایى است، از این رو مى توانند تا فاصله زیادترى از توده هاى نفوذى حمل گردند وسپس در شرایط مناسب بر جاى گذاشته شوند.

محلول ماگمایى وگرمابى از طریق گسلها از مرکز سیستم به حرکت در آمده ودر مسیر خود ضمن عبور از سنگهاى کربناته در شرایط بالا بودن درجه حرارت محلول ومناسب بودن ترکیب شیمیائى محلول وسنگ میزبان،تشکیل اسکارن خواهند داد.چنانچه درجه حرارت پایین باشد به جاى اسکارن ،ذخیره جانشینى تشکیل مى شود.

از خصوصیات مهم اسکارن هاى سرب و روى مى توان بالا بودن درصد پیروکسن،تشکیل ذخیره در زون پیروکسن، بالا بودن مقدار منگنر وعدم ارتباط مستقیم اسکارن با توده هاى نفوذى را نام برد.

 

      +   اسکارن هاى مولیبدن

این اسکارن ها در مجاورت با تولیت یا استوک هاى گرانودیوریت-کوارتز مونزونیت با سنگهاى کربناته تشکیل شده اند.

ایدو کراز،ولاستونیت،هدنبرزژیت>—— مرحله اول کانى سازى

فلوئوریت،اپیدوت، اکتینولیت،هورنبلند<—— مرحله دوم کانى سازى

گالن+اسفالریت+پیروتیت+کالکوپیریت وپیریت مگنتیت ومولیبدنیت <—– کانى هاى فلزی.

د: اسکارن هاى قلع

این اسکارن ها بطور عمده با گرانیت هاى نوع s در ارتباطند وشامل دو نوع کلسیک ومنیزیم دار هستند.

در اسکارن هاى قلع منیزیم دار سه مرحله اول کانى سازى مشاهده گردیده است:

فورستریت،پیروکسن،اسپینل<—— مرحله اول

بورات هاى منیزیم وقلع دار >——- مرحله دوم

کاستریت <—— آزاد شدن قلع<—— محلول هاى اسید+بوراتهاى منیزیم وقلع دار<— مرحله سوم

در اسکارن هاى نوع کلسیک در مرحله ابتدائى کانیهاى آندرادیت،ولاستونیت،ایدوکراز ،بوراتها، تشکیل گردیده ودر این مرحله قلع در داخل شبکه آندرادیت وبورات جایگزین شده ودر مرحله بعدى محلول هاى اسیدى موجب آزاد شدن بخشى از قلع وتشکیل کاسیتریت شده اند.